افزايش
روز افزون فاصله بخشهاي اقتصادي با دانشگاهها و موسسات فناوري موجب پيدايش
سازمانهاي جديدي در چند دهه اخير با هدف كاهش اين فاصله و عينيت بخشيدن به
نتايج تحقيقات در جامعه گشته است. اين سازمانها كه در ابعاد مختلف و با
طيف گسترده اي از شرح وظايف ايجاد شده اند همگي يك هدف مشترك يعني كمك به
تكميل حلقه هاي واسط مابين بخشهاي اقتصادي جامعه ( صنايع، كشاورزي و خدمات )
و بخشهاي علمي و آموزشي جامعه (دانشگاهها و موسسات پژوهشي ) را تعقيب مي
نمايند.علاوه بر اين افزايش ضريب موفقيت واحدهاي فناوري از طريق اجتماع
آنها در يك محل و كاهش هزينه هاي آنها به كمك ارائه خدمات پژوهشي متمركز از
ديگر اهداف اصلي اين سازمانها به شمار مي روند.
موفقيت اين سازمانها، كه در بسياري كشورها
نقش اساسي در رشد و توسعه علمي ـ قتصادي داشته، موجب تكثير سريع اين الگو
در كشورهاي مختلف شده است. بسته به ظرفيت علمي ـ قتصادي، اين سازمانها به
لحاظ حجم فعاليت در سه رده مختلف:
مراكز رشد واحدهاي فناوري
پاركهاي فناوري
شهركهاي فناوري

در
جهان شكل گرفته اند. گر چه تحقيق ايده اصلي در پارك هاي فناوري عينيت يافته
اما امروزه تعداد قابل توجهي از مراكز رشد واحدهاي فناوري به صورت مستقل
نيز در نقاط مختلف ايجاد شده و حتي بعضي كشورهاي پيشرفته نظير ژاپن اقدام
به ايجاد شبكه هايي از اين مراكز رشد نموده اند. از سوي ديگر در برخي
كشورهاي جهان تعدادي پارك فناوري در مقياس وسيع، با امكانات ويژه شهري و با
سرمايه گزاري كلان دولتي ايجاد شده است. اين نوع پارك معمولا به نام شهرك
فناوري شناخته مي شود. متن حاظر به صورت خلاص به معرفي ايده اصلي و محدوده
كاركرد هر يك از اين مجموعه ها پرداخته و سپس از طريق ارائه اطلاعات و آمار
برخي از انها و مقايسه مشخصات انها سعي در ارائه تصويري اجمالي از آنها
دارد.
مركز رشد واحدهاي فناوري
تعريف
مركز
رشد واحد هاي فناوري، مكاني متشكل از يك يا چند ساختمان كه واحد هاي فناوري
نوبنياد نظير هسته هاي فناوري دانشگاهي و شركتهاي فناوري، مهندسي به صورت
موقت در آن مستقر و مجتمع مي شوند و از حمايت پشتيباني برخوردار مي گردند.
مركز رشد با هدايت و راهنمايي و نيز ارائه خدمات پشتيباني موجبات رشد واحد
هاي فناوري مستاجر را فراهم مي آورد.
هدف
رشد دادن واحد هاي فناوري و مهندسي مستاجر كه عمدتا نو بنياد مي باشند.
وظايف
1-ارائه خدمات پشتيباني كه شامل موارد زير مي باشد:
خدمات فني تخصصي
خدمات آموزشي ويژه
خدمات حقوقي - مديريتي
خدمات پروژه يابي و بازار يابي
خدمات اسكان
خدمات عمومي
خدمات اطلاع رساني
خدمات مالي اعتباري
2-موارد جزئي تر خدمات كه زير مجموعه عناوين ذكر شده در بالاست به شرح زير مي باشد:
خدمات
دفتري ( تايپ، تكثير، منشي گري و...)، سالن جلسات و كنفراني، انبار داري،
نمايشگاه دائمي، سمعي و بصري، مديريت مالي، مشاوره حقوقي، خدمات كارگاهي،
مشاوره فني، خدمات آزمايشگاهي، برگزاري سمينارها، كنترل پروژه، بازار يابي
و... ( مشروح خدمات قابل ارائه در پيوست شماره 1 مي آيد.)
3-هدايت و نظارت بر روند فعاليتهاي علمي واحدهاي مستقر در انكوباتور به منظور افزايش ظريب موفقيت اين واحدها
ويژگيها و آثار مراكز رشد
*مراكز
رشد جهت كمك به بقاي شركتهاي جوان و نوپا نقش يك پرورش دهنده را ايفا مي
كنند و در هنگام آغاز به كار شركتهاي تازه تاسيس يعني در زماني كه بسيار
حساس و آسيب پذيرند، براي آنها امكان رشد فراهم مي سازد.
* نظر
به اينكه ارائه خدمات به صورت متمركز و مشاركتي انجام مي پذيرد، تعرفه هاي
خدمات براي مستاجرين كم بوده و ورود به مراكز رشد جاذبه دارد. تعرفه هاي
خدمات ارائه شده از جمله هزينه فضا در مراكز رشد كمتر از تعرفه هاي معمول
است.
* سياست كلي ارائه خدمات معمولا فراهم نمودن متمركز انها براي مستاجرين و استفاده حداكثر از بخش خصوصي در امر ارائه خدمات است.
*ميزان ارائه خدمات در مراكز رشد متفاوت مي باشد
مالكيت:
*مركز رشد دولتي
*مركز رشد عمومي غير دولتي
*مركز رشد خصوصي
سود آوري:
*مركز رشد غير انتفاعي
*مركز رشد انتفاعي
مراكز
رشد غير انتفاعي كه معمولا توسط پاركهاي علمي و فناوري و در پاره اي موارد
توسط دانشگاهها، صنايع و يا حتي دولتهاي محلي ايجاد مي شوند.معمولا با
توجه به سازمانهاي بوجود اورنده نوع خاصي از شركتها و واحد هاي فناوري را
پشتيباني مينمايند. هر چند تمامي اين مراكز رشد در يك امر مشتركند و آن
سرمايه گزاري اوليه و تامين بخشي از بودجه جاري به منظور حمايت از واحدهاي
در حال رشد توسط سازمان بوجود آورنده است.
مراكز
رشد انتفاعي، كه بيشتر با حمايت شركتهاي خصوصي تاسيس مي شوند گرايش زيادي
در به كارگيري فن آوريهاي نوين ندارند. اينگونه مراكز بعضا با سهيم شدن در
سود شركت پس از موفقيت انتفاع مي برند.
پاركهاي فناوري
فعاليتهاي اصلي پارك تو سط مجموعه هاي زير انجام مي شود:
*ستاد مديريتي پارك (مديريت پارك)
*شركتها، مؤسسات و مراكز فناوري (خصوصي و دولتي)
*واحدهاي تحقيق و توسعه يا دفاتر نمايندگي آنها (خصوصي و دولتي)
*مجموعه هاي توليد با فناوريهاي نوين و در حجم محدود
*مركز رشد واحد هاي فناوري
انواع پاركهاي فناوري
پاركهاي فناوري از نظر نوع فعاليت به سه دسته زير تقسيم مي شوند:
پارك علمي
پارك فناوري
پارك بر اساس نياز بازار ( پاركهاي فناوري و پاركهاي تجاري)
نكته
قابل توجه در اين دسته بندي اين است كه مرز كاملا مشخص براي تعيين نوع
پاركها وجود ندارد بلكه عمده تمركز فعاليتها در يك پارك و نوع رويكرد آن
(علمي، فناوري و اقتصادي) را ميتوان مبناي اين دستهبندي در نظر گرفت.
پارك علمي
پارك
علمي معمولا توسط دانشگاهها در يك فضاي مناسب در مجاورت دانشگاه ايجاد مي
شوند و همكاري متقابلي بين صاحبان صنايع مستقر شده در ان پاركها و دانشگاه
بوجود مي آيد بعضي از واحد هاي توليدي و شركتهاي بزرگ منطقه، دفاتر فناوري
در اين پاركها ايجاد مي كنند اين پاركها ضمن تامين كردن بخش قابل ملاحظه اي
از هزينه هاي فناوري دانشگاهها، از نتايج فناوري دانشگاه نيز بيشترين
استفاده كاربردي را به عمل مي اورند. عمده پاركهاي موجود در آمريكا و نيز
بيشترين پاركهاي انگلستان از جمله پارك معروف كمبريج از نوع پارك علمي مي
باشند.
مديريت
اين پاركها اغلب توسط دانشگاه معين مي گردد و هر چند تشكيلات مستقلي دارند
ولي زمين و ساختمان در كالكيت دانشگاه است. در برخي موارد نيز از خارج
دانشگاه سرمايه گذاري مي گردد و در كنار دانشگاه اين پاركها ايجاد مي
گردند.
شركتها
و دفاتر R&D مستقر در پارك از ظرفيتهاي خالي دانشگاه در بعد نيروي
علمي و خدمات پژوهشي در جهت رفع نياز هاي خود و واحدهاي توليدي مربوطه بهره
مي برند. دسترسي به امكانات دانشگاه، همچون كتابخانه، سيستم كامپيوتري،
آزمايشگاهها، كارگاهها و بهره برداري از فضاي فناوري حاكم بر پارك مهمترين
انگيزه جلب واحد هاي فناوري مستقل و وابسته به صنايع را به اين پاركها
تشكيل مي دهد.
اهم تاثيرات مثبت ايجاد پاركهاي علمي بر دانشگاههاي مجاور آنرا مي توان به صورت زير خلاصه نمود:
*نتايج تحقيقات دانشگاهي در پاركها، تجاري و صنعتي مي گردند.
*از ظرفيتهاي خالي هيات علمي استفاده مي شود.
*پروژه
هاي كارشناسي ارشد و دكترا جنبه هاي كاربردي بيشتري پيدا مي كند و
دانشجويان كارشناسي ارشد و دكترا از نظر مالي نيز تامين مي شوند.
*از ظرفيتهاي خالي آزمايشگاهها و كارگاههاي دانشگاهها استفاده مي گردد.
*از كتابخانه، مركز رايانه اي، شبكه بين المللي رايانه اي دانشگاهها استفاده بيشتري مي شود.
*منابع درامد جديد براي دانشگاه و هيات علمي ايجاد مي شود.
*به علت ايجاد ارتباطات عميقتر با واحدهاي توليد پروژه هاي فناوري بيشتري تعريف ميشوند.
پاركهاي فناوري
اين
پاركها كه معمولا در مجاورت قطبهاي صنعتي ايجاد مي شوند با نيت گسترش
ازتباطات فناوري صنايع موجود در منطقه با واحد هاي فناوري و دانشگاههاي
منطقه شكل مي گيرند و هدف اصلي از كاركرد انها ارتقاء فناوري صنايع موجود
در قطب صنعتي مربوطه و افزايش توان رقابتي انها است. جمع شدن واحد هاي
فناوري ( اعم از شركتهاي خدمات مهندسي، دفاتر واحد هاي فناوري وابسته به
دانشگاهها و يا سازمانهاي فناوري مستقل ) در اين منطقه علاوه بر كمك به
ارتقاء سطح مبادلات علمي – فني بين واحدهاي مربوط امكان بهره برداري حداكثر
از ظرفيتهاي صنايع را نيز فراهم مي نمايد. عمده تحقيقات در اين نوع پاركها
در قالب تحقيقات مهندسي معكوس، تدوين دانش فني و تجاري سازي نتايج تحقيقات
متمركز است و معمولا تحقيقات بنيادين در اين نوع پاركها پيگيري نمي شود.
پارك بر اساس نياز
اين
نوع پاركهاكه بيشتر به يك منطثه ويژه صنعتي – تجاري با فناوريهاي نوين
شباهت دارد به كمك واحدهاي توليدي (يا خدماتي ) بر اساس نياز بازار و عمدتا
به منظور تكميل خوشه اقتصادي در يك زمينه خاص ( معمولا فناوريهاي نوين )
ايجاد مي شوند. فعاليتهاي عمده اينگونه پاركها عمدتا شامل تحقيق و توسعه،
توليد، تجارت و خدمات دهي مي باشد و اغلب با هدف توليد كالاهاي صادراتي با
قابليت رقابت بين المللي، سازماندهي مي شوند.
مراكز
نوآوري و انتقال فناوري هاي آلمان يكي از موفق ترين نمونه هاي اين نوع
پاركهاست و با توجه به موفقيت اين پاركها، دولت آلمان در نظر دارد تا در هر
شهر آلمان يك مركز نوآوري و انتقال فناوري بر اساس ظرفيتهاي آن منطقه
ايجاد نمايد.
سرمايه
گذاري و طبعا مديريت اينگونه پاركها علاوه بر بخش دولتي عمدتا توسط بخش
خصوصي صورت مي گيرد و براي توسعه صادرات صنعتي و گسترش خدمات پيشرفته هر
منطقه طراحي و احداث ميگردد.
شهرك علمي و فناوري
تعريف:
شهرك
علمي و فناوري يك پارك جامع و بسيار بزرگ است كه علاوه بر دارا بودن مجموع
خصوصيات پاركهاي علمي، پاركهاي فناوري، پاركهاي از روي نياز شامل مجموعه
شهري براي محققين خود نيز مي باشد. شهركهاي فناوري معمولا از حمايتهاي ملي
برخوردار بوده و وظايف آنها نيز معمولا در حد فرامنطقه اي تعريف مي شود.
اهداف و وظايف شهركها از بعد علمي و فناوري مشابه اهداف و وظايف پاركها است
به اضافه اينكه شهركها فضاي مسكوني و خدمات شهري مناسب را نيز تامين مي
نمايند.
اهداف و وظايف:
عمده اهداف و وظايف مشابه اهداف و وظايف پاركهاي فناوري است.
ويژگيها و آثار شهركهاي فناوري:
*بسياري از شهركها داراي مركز رشد واحد هاي فناوري و پارك فناوري در درون خود مي باشند
*شهركها
توسط دولتهاي مركزي و با پيگيري و حمايت دولتهاي محلي (استانداري ) بوجود
مي ايند و در جهت اهداف ملي توسعه قرار دارند از آنجا كه شهركها به صورت
ملي طراحي شده و هزينه بالايي را مصروف خود مي كنند معمولا بيش از يك شهرك
در كشورها ايجاد نمي شود ( تنها استثنا آمريكا با سه شهرك و فرانسه با دو
شهرك مي باشد.) معمولا ايجاد شهركها نياز به عزم ملي و همكاري وزارتخانه
هاي متعدد دارد.
*در
يك شهرك فناوري، شركتها، موسسات و مراكز فناوري زيادي حضور دارند. بعضي از
شركتهاي كوچك فناوري بصورت اقماري نسبت به يك مركز فناوري بزرگ عمل مي كنند
و برخي ديگر در زمينه هاي مخصوص به خود فعاليت دارند. تعداد اين شركتها
گاهي تا بيش از دو برابر تعداد مراكز فناوري بزرگ در آن شهركها مي باشد. در
شهرك آنتي پوليس در فرانسه تعداد شركتها حدود 70% و تعداد مراكز فناوري
حدود 30% از تعداد كل را تشكيل مي دهد.
*شهركها داراي مراكز دانشگاهي در درون و يا مجاورت خود هستند.
*شهركها
در مناطقي با ظرفيت بالاي علمي ـ پژوهشي و اقتصادي و همچنين ظرفيت بالاي
مبادلات و نقل و انتقالات ( در حومه شهرهاي بزرگ و پيشرفته ) احداث مي
شوند.
*مجموعه
شهري شهرك شامل منازل مسكوني، مراكز تجاري، خدمات شهري، مجموعه هاي پزشكي،
فرهنگي، تفريحي، فضاي سبز، و غيره مي باشد كه معمولا در حيطه شهرداري
مستقل تحت قوانين و ضوابط خاص و در راستاي ايجاد شرايط محيطي مطلوب براي
جذب متخصصين و دانشمندان داخلي و خارجي، به واحدهاي موجود در شهرك خدمات مي
دهد.
مقايسه مراكز رشد، پاركها و شهركهاي فناوري
مقايسه مركز رشد واحد هاي فناوري با پاركهاي فناوري:
تفاوتهاي اصلي يك مركز رشد واحد هاي فناوري و يك پارك فناوري به شرح زير مي باشد:
هدف
هدف
اصلي از ايجاد مراكز رشد تهيه بستر مناسب جهت افزايش ضريب موفقيت واحدهاي
نوپاست در حالي كه هدف اصلي پاركهاي فناوري ارتقاء علمي و فناوري منطقه با
استفاده بهينه از ظرفيتهاي دانشگاهها، صنايع و واحد هاي فناوري مجتمع شده
در محدوده پارك است.
فضاي كالبدي
مركز
رشد صرفا شامل يك يا چند ساختمان مي باشد در حاليكه پارك علاوه بر ساختمان
داراي زميني جهت اجاره يا فروش مي باشد. علاوه بر آن ايجاد تاسيسات زير
بنايي و آماده سازي فضاي محيطي نيز از وظايف پاركها مي باشد.
شركتها و مؤسسات مستقر
شركتها
و موسسات حاضر در يك مركز رشد اكثرا تازه تاسيس بوده و به هر جهت به لحاظ
سازماني كوچك نيازمند حمايتها و خدمات جدي مي باشند. در صورتيكه شركتها و
موسسات حاضر در پاركها به اندازه لازم رشد داشته اند و مي توانند انواع
خدمات قابل ارائه در مركز رشد را در خود تامين كنند.
محدوده فعاليت
پاركها
مي توانند شامل يك يا چند مركز رشد در درون خود باشند و علاوه بر وظايف
عادي خود نسبت به رشد واحدهاي فناوري از طريق مراكز رشد اقدام نمايند.
مقايسه شهركهاي فناوري با پاركهاي فناوري
نقاط
اصلي افتراق يك شهرك فناوري نسبت به يك پارك فناوري عمدتا در حجم فعاليتها و
به طبع آن حجم سرمايه گزاري هاي لازم و نقش دولتها در ايجاد انهاست. اهم
اين تفائتها به شرح زير است:
اهداف
معمولا اهداف مربوط به انواع پاركهاي علمي و فناوري و از روي نياز در يك شهرك فناوري قابل تعقيب است.
فضاي كالبدي
محدوده
مساحت زمين شهركها حدودا تا 10 برابر تعداد متوسط پاركها است. همين تعداد
در نسبت و مساحت ساختمانها نيز وجود دارد. از سوي ديگر در شهركها منطقه
مسكوني ( در حد يك شهر كوچك با تمام امكانات يك شهر مدرن ) وجود دارد ليكن
پاركها فاقد اين امكانات هستند.
تعداد زمينه هاي تخصصي
معمولا
پاركها در يك تا دو زمينه و در موارد نادر تا پنج زمينه تخصصي فعاليت مي
نمايند. ليكن تنها محدود كننده تعداد زمينه هاي تخصصي در شهركها اولويتهاي
تعريف شده فناوري منطقه و كشور مورد نظر است و لذا تنوع بيشتري در زمينه
هاي فناوري برخوردار است.
حجم سرمايه گزاري
حجم
سرمايه گزاري اوليه در شهركها تا حدود 10 برابر سرمايه گزاري پاركها افزايش
دارد به همين جهت معمولا شهركها در قالب طرحهاي ملي احداث مي شوند در
حاليكه پاركها مي توانند با استفاده از سرمايه گزاري منطقه اي شكل گيرند.
نقش مديريت ملي
پاركها
معمولا زير نظر مقامات محلي ( هيات هاي امناء محلي ) اداره مي شوند ليكن
شهركهاي فناوري معمولا زير نظر هيات هاي امناء ملي ( با حضور تعدادي از
وزراء و در پاره اي موارد زير نظر رياست جمهور ) اداره مي شود.

عبدالمجيد دراهكي